Nemačka i nastanak eksperimentalne psihologije
Ako se treba odrediti jedan događaj u istoriji nauka kao onaj koji je promenio čitav tok istraživanja čovekovog „unutrašnjeg života” onda je to nastanak eksperimentalne psihologije. Početak psihologije kao nauke kakvu poznajemo danas vezuje se upravo za period s kraja 19. veka.
Četiri nemačka naučnika najzaslužnija su za uvođenje eksperimentalne metode u istraživanja ljudske duše i njegovog uma. To su: Herman von Helmholc, Ernst Veber, Gustav Teodor Fehner i Vilhelm Vunt. Sva četvorica bavila su se fiziologijom i divili su se napretkom modernih nauka.
Zašto baš Nemačka?
Zanimljivo pitanje je zašto se eksperimentalna psihologija razvila baš u Nemačkoj? Engleska i Francuska u 19. veku su takođe bile zemlje naučnog i tehnološkog razvoja, ali neke stvari su ipak bile drugačije u Nemačkoj i upravo je zbog njih ta država bila plodno tle za razvoj nove posebne nauke o ljudskoj psihi.
Pre svega, fiziologija kao nauka bila je naprednija u Nemačkoj, nego u Francuskoj ili Engleskoj. Naširoko poznati nemački temperament – utreniran, precizan, sklon detaljnim klasifikacijama i opisima – savršeno je odgovarao radu u biologiji, zoologiji i fiziologiji. Dok su naučnici u Francuskoj i Engleskoj bili skloniji matematičkom i deduktivnom radu, nemački naučnici preferirali su empirijski i induktivni pristup.
Pored toga, Nemci su nauku definisali mnogo šire od Francuza i Engleza, kod kojih je nauka bila ograničena na hemiju i fiziku. Dok su u Nemačkoj uzimali u obzir i lingvistiku, fonetiku, istoriju, arheologiju, estetiku, logiku, pa čak i literarnu kritiku. Zbog toga su Nemci bili manje skeptični i više spremni da primene svoja naučna znanja na pitanja ljudskog uma i duše, za razliku od njihovih kolega iz drugih delova Evrope.
Reforma nemačkih univerziteta
Jedan od temeljnih uslova koji je omogućio razvoj nauke, a time i eksperimentalne psihologije u Nemačkoj, bio je napredak univerzitetskog obrazovanja i njegov slobodni duh. Akademska sloboda bila je u centru reformi koje su se širile Nemačkom početkom 19. veka. Profesori su bili slobodni da sami biraju šta žele da predaju, a studenti sami da odlučuju koje kurseve će pohađati.
Velik deo nastave bio je posvećen eksperimentalnom istraživanju koje se sprovodilo u dobro opremljenim laboratorijama. Nijedna druga zemlja u to vreme nije tako aktivno promovisala eksperimentalni pristup u nauci.
Jednim delom to je bilo moguće zbog dobre ekonomske pozicije Nemačke, kao i zbog velikog broja univerziteta koje je u to vreme posedovala. Nemačka je pre 1870. godine, pre nego što je postala jedna velika, ujedinjena država, bila podeljena na manje gradove-države i autonomna kraljevstva. Svaka oblast je zbog toga imala svoj univerzitet, sa dobrim finansijama i modernom laboratorijskom opremom.
Engleska je u to vreme imala samo dva univerziteta: Oksford i Kembridž. Na sve to, Kembridž je 1877. glasao protiv uvođenja eksperimentalne psihologije, uz razlog da bi “merenje ljudske duše pomoću skala uvredilo religiju”. (D. P. Schultz, S. E. Schultz, 2008, p. 73-74.)
Jedno je sigurno, prilika za bavljenje ozbiljnim naučnim radom u to vreme bilo je mnogo više u Nemačkoj nego u drugim zemljama. Recimo to ovako, čovek je u Nemačkoj mogao raditi i živeti od svog naučnog rada, dok bi u Francuskoj, Engleskoj ili Americi u tom slučaju ostao gladan.
Vilhelm Vunt
Zato ne čudi što je 1879. u Lajpcigu fiziolog i psiholog Vilhelm Vunt osnovao prvu laboratoriju za eksperimentalnu psihologiju. Stvaranjem ove laboratorije uspeo je da uspostavi psihologiju kao nauku odvojenu od drugih disciplina, poput filozofije i biologije. Takođe je osnovao prvi akademski časopis za psihološka istraživanja, Philosophische Studien.
Univerzitet u Lajpcigu dodelio je Vuntu laboratoriju 1876. za skladištenje opreme koju je doneo iz Ciriha. Mnoge Vuntove demonstracije odvijale su se u ovoj laboratoriji zbog otežanog transporta njegove opreme između laboratorije i njegove učionice. Vunt je organizovao izradu odgovarajućih instrumenata i prikupio mnogo nove opreme kao što su tahistoskopi, hronoskopi, klatna, električni uređaji, tajmeri i uređaji za senzorno mapiranje, a poznato je da je davao instrumente studentima sa zadatkom da razviju njihovu upotrebu za buduća istraživanja. Između 1885. i 1909. imao je 15 pomoćnika.
Godine 1879, Vunt je počeo da sprovodi eksperimente koji nisu bili deo njegovog kursa i tvrdio je da su ovi nezavisni eksperimenti učvrstili legitimitet njegove laboratorije kao formalne laboratorije psihologije, iako univerzitet nije zvanično priznao zgradu kao deo kampusa sve do 1883. Laboratorija je rasla i obuhvatala ukupno jedanaest prostorija, Psihološki institut se, kako je postalo poznato, na kraju preselio u novu zgradu koju je Vunt projektovao posebno za psihološka istraživanja.
Vremenom, konkurencija je rasla, a sa njom i zahtevi naučne zajednice. Samo najbolji su uspeli. Rezultat svega je mnoštvo proboja na polju nauka, uključujući i psihološke nauke.
Reference:
D. P. Shultz, S. E. Schultz, A History of Modern Psychology, Thomson Learning, Belmont, 2008.
